Ruimtevaart in de klas: een bron voor lesinspiratie

Ruimtevaart en sterrenkunde zijn fascinerende onderwerpen die veel leerlingen boeien en bezighouden. Tevens zijn veel onderwerpen uit het W&T-curriculum hieraan te koppelen. Dat maakt ruimtevaart geschikt als context voor aansprekende lessen. Ruimtevaartindeklas.nl biedt een schat aan inspirerende en uitdagende lessen voor de hele basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. De lessen zijn vrij beschikbaar en vrijwel allemaal voorzien van bijpassend beeldmateriaal en videoclips. Ruimtevaart in de klas is ontwikkeld door ESERO NL, een samenwerking tussen de European Space Agency (ESA), the Netherlands Space Office (NSO) en Science Center NEMO.

Wat is er belangrijk voor een opleider?

Ruimtevaart in de klas biedt een groot aantal gevarieerde lessen die bij verschillende zaakvakken passen en vaak ook vakoverstijgend zijn. Opleiders kunnen deze lessen gebruiken als voorbeeld van doordachte W&T-lesmaterialen binnen de context van ruimtevaart. De lessen zijn opgezet vanuit de didactiek van onderzoekend en ontwerpend leren. Daarom passen de lessen goed bij de ontwikkelingen in het natuur- en techniekonderwijs in zowel het primair als secundair onderwijs in Nederland, zoals de Kennisbasis Onderbouw VO en het Richtinggevend leerplankader PO van de SLO.

Wat kan een docent eraan hebben?

Op ruimtevaartindeklas.nl staan vele inspirerende gratis lessen met ruimtevaart en sterrenkunde als context voor W&T-onderwijs. De lessen zijn inzetbaar als vervangende les voor onderdelen uit methodes. Ook kunnen de lessen ingezet worden als extra verdieping. Veel van de lessen zijn bovendien bruikbaar bij vakoverstijgende sciencelessen. In de lessen staan de bijbehorende kerndoelen vermeld.
De docent krijgt verschillende handvatten aangereikt om de les uit te kunnen voeren. Er is een overzicht van het lesverloop, de benodigde materialen en achtergrondinformatie voor de docent. De beeldbank bij iedere les biedt bijpassende foto’s en video’s.

[collapse title=’Waarom ruimtevaart en sterrenkunde?’]

Veel leerlingen zijn geboeid door ruimtevaart en sterrenkunde en hebben daar ook veel vragen over. ESERO NL gebruikt deze fascinatie van de leerling door onderwerpen uit het curriculum te koppelen aan dit thema. Een voor de hand liggend onderwerp is bijvoorbeeld het zonnestelsel. Kijken we dan naar de planeet Mars, dan kun je daar ook de volgende onderwerpen aan koppelen:

• magnetisme en luchtdruk (natuurkunde)
• kratervorming (aardrijkskunde)
• zoeken naar leven (biologie)
• de samenstelling van de atmosfeer (scheikunde)

Ook zijn er lessen met een meer technische aanpak, zoals een les over het ontwerpen en maken van een goede robotarm, een autootje dat rijdt op zonnepanelen en het ontwerpen van een ruimtepak.

[/collapse]
[collapse title=’Opbouw van het lesmateriaal’]

Het lesmateriaal van ESERO NL is gecontroleerd door deskundigen op het gebied van ruimtevaart en sterrenkunde en door docenten in de klas getest.

Voor de leerlingen zijn er verwerkingsbladen met vragen en opdrachten. Pictogrammen voor onderzoekend en ontwerpend (zie uitklapvenster hieronder) leren ondersteunen de les. Vrijwel alle lessen bevatten figuren en video’s die direct op een digitaal schoolbord getoond kunnen worden door de docent. Een groeiend aantal video’s is ontwikkeld in samenwerking met NTR Schooltv.

Voor de docent is per les de volgende informatie beschikbaar:

• Algemene informatie over inhoud, tijdsduur, kerndoelen en benodigdheden
• Een beschrijving van het verloop van de les
• Inhoudelijke (vaak uitgebreide) achtergrondinformatie over het onderwerp van de les

[/collapse]
[collapse title=’Onderzoekend en ontwerpend leren’]

De lespakketten van ESERO NL gaan vrijwel allemaal uit van de didactiek van onderzoekend en ontwerpend leren. Dit sluit goed aan bij de dimensie ‘werkwijzen’ uit de Kennisbasis Onderbouw VO en het Richtinggevend leerplankader PO van de SLO. In de lesmaterialen wordt het proces van onderzoekend en ontwerpend leren duidelijk gemaakt met behulp van pictogrammen. Deze pictogrammen maken het proces zichtbaar voor de leerkracht en leerling, doordat de verschillende stappen goed herkenbaar zijn. In de algemene handleiding wordt uitgelegd welke pictogrammen welke stappen in het ontwerp- of onderzoekproces uitbeelden.

Afbeelding: Onderzoekend en ontwerpend leren pictogrammen

[/collapse]
[collapse title=’Voorbeeld van lesmateriaal: Precessie (de aarde tolt)’]

Om de opbouw van het lesmateriaal en de didactiek van onderzoekend en ontwerpend leren te illustreren, volgt hier een beschrijving van de les over
Precessie. Deze les is bedoeld voor de onderbouw voortgezet onderwijs en gaat over het tollen van de aarde rond haar as. Als metafoor wordt een tolletje gebruikt dat de leerlingen zelf maken en onderzoeken.

In de les verkennen de leerlingen eerst allerlei bewegingen die de aarde maakt, zoals het draaien van de aarde om haar as en de omloopbaan om de zon. Daarna introduceert de docent de tolbeweging van de aarde. Als verwerking gaan de leerlingen de tolbeweging onderzoeken met een zelfgemaakte tol. Aan deze tol doen zij onderzoek met behulp van opdrachten op de leerlingenbladen (zie afbeelding voor een voorbeeld van een opdracht).
De leerlingen experimenteren met de zelfgemaakte tol, waarbij zij steeds het gewicht op een andere hoogte op de as aanbrengen en
kijken welke gevolgen dat heeft voor de draaiing van de tol. De precessie van de aarde heeft gevolgen voor ons uitzicht op de sterrenhemel. De les sluit daarom af met de sterrenbeelden van de dierenriem. Daarmee worden astronomie en astrologie naast elkaar geplaatst. Uitgebreide achtergrondinformatie voor de docent ondersteunt deze les.

Afbeelding: Opdracht leerlingenblad Precessie

[/collapse]
[collapse title=’Ander aanbod ESERO NL: trainingen en expertvideo’s’]

Naast lesmaterialen biedt ESERO NL ook conferenties en trainingen voor leerkrachten in het basis- en voorgezet onderwijs. Leerkrachten kunnen gratis deelnemen aan de jaarlijkse Science Night VO of de ESERO PO onderwijsconferentie. Ook worden geregeld workshops en trainingen op locatie in Nederland aangeboden in samenwerking met educatieve instellingen. Kijk voor een actueel overzicht op ruimtevaartindeklas.nl. Tijdens de trainingen kunt u:

• kennismaken met ons lesmateriaal
• uw eigen ruimtevaart- en sterrenkundekennis verbreden
• met collega’s best practices uitwisselen

Verder ontwikkelt ESERO NL in samenwerking met NTR Schooltv een serie exportvideo’s waarin wetenschappers en deskundigen uit verschillende disciplines een onderwerp aansnijden en een uitdaging voorleggen aan leerlingen. Hierbij wordt passend lesmateriaal ontwikkeld.

[/collapse]

Verwijzingen

• Website: Ruimtevaart in de klas
• Website: Kennisbasis natuurwetenschappen en technologie voor de onderbouw VO
• Website: Richtinggevend leerplankader bij het leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld

Over de auteur(s)