Videotoepassingen voor vakdidactisch onderwijs

Video is een medium dat in lerarenopleidingen steeds vaker wordt ingezet voor vakdidactisch onderwijs, naast video’s over vakinhouden. Dit artikel geeft een overzicht van de wijzen waarop opleiders PO, VO en MBO video voor het onderwijzen van didactiek kunnen gebruiken: Van registreren en reflecteren tot het bieden van contexten en ‘best practices’.

Bron is het Second International Handbook of Science Education (2012), hoofdstuk 29 Using video in science teacher education: An analysis of the utilization of video-based media by teacher educators and researchers, door S.N. Martin en C. Siry. Hoewel expliciet de natuurwetenschappen worden genoemd, zijn deze videotoepassingen niet vakspecifiek en dus ook in andere disciplines inzetbaar.

Wat is er belangrijk voor een opleider?

In dit artikel worden drie concrete voorbeelden gegeven van hoe een lerarenopleider video kan gebruiken in zijn of haar lespraktijk voor vakdidactisch onderwijs:

1. Het demonstreren van onderwijssituaties
2. Het documenteren van ontwikkelingen
3. Het stimuleren van reflectie

Per videotoepassing worden specifieke vormen, functies en beoogde leerdoelen beschreven.

Wat kan een docent eraan hebben?

Docenten kunnen videotoepassingen met name gebruiken om hun lespraktijk te verbeteren d.m.v. reflectie op het eigen handelen in de lespraktijk.

Effectieve videotoepassingen in de lerarenopleiding

Martin en Siry onderscheiden 3 toepassingen van video die kunnen worden ingezet voor vakdidactisch onderwijs:

1. Het demonstreren van onderwijssituaties
2. Het documenteren van ontwikkelingen
3. Het stimuleren van reflectie

Voor elke toepassing kan video in diverse vormen worden ingezet, zoals een videocase, als analyse tool, in een portfolio of als multimedia document. Hieronder worden de drie genoemde videotoepassingen verder toegelicht, waarbij ook de verschillende vormen en mogelijke leerdoelen besproken worden.

Martin en Siry claimen niet volledig te zijn in hun categorisering. Dit artikel moet daarom worden gelezen als een (historisch) overzicht van videotoepassingen die zij in de (recente) literatuur hebben gevonden. In de praktijk is de inzet van videotoepassingen een snel ontwikkelende beweging waarin de mogelijkheden nog lang niet zijn uitgeput.

Naast bovengenoemde videotoepassingen noemen Martin en Siry het vastleggen van klassensituaties voor onderzoeksdoeleinden. Dat blijft in dit artikel verder buiten beschouwing.
[collapsibles][collapse title=’Het demonstreren van onderwijssituaties’]

Behandelen van pedagogisch dilemma of ‘best practice’
Om een brug te slaan tussen theorie en praktijk kan het gebruik van cases effectief zijn. In cases kunnen voorbeelden van onderwijs- en leersituaties worden getoond, bijvoorbeeld om een pedagogisch dilemma te behandelen. Dit kan de complexiteit van klassenactiviteiten inzichtelijk maken. Zo kunnen leraren in opleiding (lio’s) ‘droog’ oefenen in het verbinden van theorie en praktijk. Hierdoor ontstaat een contextueel begrip van de theorie. Een case kan ook een voorbeeld zijn van een ‘best practice’.

Analyseren van reële klassensituatie op docent-leerling interactie
Het bekijken van een voorbeeldsituatie op een videoregistratie geeft lio’s de mogelijkheid om klasseninteractie effectief te analyseren en besluitvormingsvaardigheden te ontwikkelen in een veilige omgeving. Hoewel Martin en Siry de term niet gebruiken is voor te stellen dat dit, evenals het behandelen van een dilemma of best practice kan bijdragen aan het ontwikkelen van Pedagogical Content Knowledge (PCK).

Illustreren van cultuurverschillen in onderwijsontwerpen
Cases geven lio’s een beeld van wat er in de reële context van een klassensituatie kan voorvallen. Zij krijgen zicht op het pedagogisch handelen en de achterliggende didactische principes van leraren, en mogelijke reacties van leerlingen. Dat onderwijs er in andere landen en culturen anders uitziet, kan aan de hand van cases goed worden geïllustreerd en geeft een bredere kijk op het vak en onderwijs.[/collapse]
[collapse title=’Het documenteren van ontwikkeling’]

Creëren van eigen videodocument over onderwijs en onderwijzen
Video kan worden gebruikt:

• om groei of ontwikkelingen in onderwijsvaardigheden en het leren te documenteren
• als middel om evaluatie van individuen en/of van onderwijsprogramma’s te faciliteren

Video cases kunnen hiervoor worden ingezet. In plaats van het gebruiken van voorgeproduceerde videocases maken lio’s hun eigen cases, door eigen videomateriaal te versnijden en combineren met materiaal van anderen. Hiermee kunnen zij een levend document maken dat hun visie op leren en onderwijs weerspiegelt.

Documenteren van individuele groei en ontwikkeling
In een elektronisch portfolio kunnen lio’s hun individuele groei en ontwikkeling vastleggen. Dit kan een hulpmiddel zijn om hun vorderingen te evalueren en inzicht te krijgen in de begripsontwikkeling van lio’s. Video cases, die worden verbonden met andere media, kunnen onderdeel van een elektronisch portfolio zijn. Hierdoor kan een hypermedia document ontstaan waarin verschillende representaties van leren met elkaar worden verbonden. Dergelijke documenten geven lerarenopleiders niet alleen inzicht in de groei en status van begripsontwikkeling van lio’s, maar ook in de wijze waarop deze ontwikkeling verloopt. Dit komt doordat de focus niet ligt op het eindproduct, maar op de totstandkoming ervan.

[/collapse]
[collapse title=’Het stimuleren van reflectie’]

Ander perspectief bieden op eigen handelen
Een registratie van het eigen handelen in een onderwijsactiviteit is een veelgebruikte vorm van video in lerarenopleidingen. Jezelf zien lesgeven, geeft een compleet ander perspectief waardoor met meer afstand op het eigen handelen kan worden gereflecteerd. Onbewuste patronen in handelen of reageren worden zichtbaar, waardoor hier bewust iets mee gedaan kan worden.

Opnieuw eigen handelen bekijken en stof voor discussies genereren
Registraties van lessen geven, in tegenstelling tot observaties, ook de mogelijkheid om terug te spoelen, frame voor frame te analyseren en onbewuste patronen zichtbaar te maken. Zorgvuldige beschouwing van het handelen van lio’s genereert interessante stof voor discussies over didactiek, inhoud en klasseninteracties op microniveau.

Het creëren van virtuele werelden
De veiligheid van een virtuele wereld die een video case kan bieden, geeft lio’s de ruimte dieper na te denken over onderwijs en te reflecteren op hun eigen opvattingen over leren en onderwijs. Hoewel het niet door Martin en Siry wordt beschreven, is voorstelbaar dat de veilige omgeving van de opleiding het gevoel kan geven te mogen experimenteren en daarin ook ‘fouten’ te mogen maken, wat zelfreflectie kan bevorderen.

Herbekijken van zelfde fragmenten
Het vaker bekijken van dezelfde video case over een bepaalde periode geeft lio’s inzicht in hun eigen ontwikkeling, doordat zij steeds nieuwe en andere dingen zien gebeuren en kunnen benoemen in hetzelfde fragment.

Volgen en beoordelen van lio’s
Tot slot kunnen elektronische portfolio’s, behalve voor het documenteren van ontwikkeling van lio’s, ook door lerarenopleiders gebruikt worden voor reflectie op het eigen onderwijs aan lio’s. De portfolio’s geven een goed beeld van de vorderingen die studenten maken, waaruit conclusies kunnen worden getrokken voor de kwaliteit van het onderwijs aan de lerarenopleiding.

[/collapse]

Praktische opdrachten

Hieronder vindt u een praktische opdracht bij het gebruik van videotoepassingen in de lerarenopleiding. Heeft u zelf een interessante opdracht of aanpak die u wilt delen op ECENT? Laat ons dat dan graag weten via info@ecent.nl.
[collapse title=’Reflectie door perspectiefwisseling en feedback’]

In de voormalige module VideoReflectie van de Interfacultaire Lerarenopleiding van de UvA selecteren studenten een videofragment uit de registratie van een eigen gegeven les. Dit fragment bekijken zij 2 maal, waarbij er in de tweede ronde een perspectiefwisseling plaatsvindt. De studenten bekijken de les dan vanuit het perspectief van een leerling, wat een waardevolle andere blik op de situatie geeft. Zij beantwoorden de vragen van het opdrachtenblad (zie download).
De studenten verantwoorden waarom zij voor dit fragment hebben gekozen en vragen specifieke feedback n.a.v. dit fragment aan verschillende mensen (medestudenten, schoolpracticumdocent, vakdidacticus, onderwijskundige, supervisor en evt. leerlingen). Hiervan schrijven zij een verslag. Zij formuleren daarin ook een voornemen dat hen competenter maakt en voeren dat in de daarop volgende periode uit.
Output van deze module, zoals feedbackverslag en videofragment, plaatsen de studenten in hun online portfolio.

• Download: Opdrachten bij videoreflectie

Deze praktische opdracht sluit aan op de in dit artikel beschreven videotoepassingen:

• het stimuleren van reflectie door registratie van eigen handelen
• het documenteren van ontwikkeling m.b.v. een elektronisch portfolio

[/collapse][/collapsibles]

Verwijzingen

Website: Martin S. N. & Siry C. (2012). Using video in science teacher education: An analysis of the utilization of video-based media by teacher educators and researchers. In: Second International Handbook of Science Education (pp. 417-433). Springer: Netherlands

Voorbeelden

A new formative assessment approach with digital tools

University Students’ Actions with Digital Algebra Textbooks

Making sense of student mathematical thinking: The role of teacher mathematical thinking

The conceptual blending framework as a way to investigate the integration of mathematics and physics in student reasoning

The themes of future mathematics education research: Results from an international survey

Teaching graphing formulas by hand to promote students’ symbol sense

Mathematical reasoning and its various obstacles – the case of over-using proportional methods.

Computers as teaching assistants: automated intelligent feedback in university statistics education.

Designing embodied tasks in statistics education

Mathematics in play, Lecture by Ronald Keijzer