Niet alle lessen over duurzame ontwikkeling behandelen duurzame ontwikkeling
Künzli en Bertschy hebben een veelbelovende aanpak ontwikkeld en uitgeprobeerd, om duurzame ontwikkeling in het basisonderwijs te behandelen. Deze didactiek is een uitdagende pedagogische-didactische vertaling van het begrip Duurzame Ontwikkeling. In dit webartikel wordt het concept duurzame ontwikkeling besproken en een handvat gegeven voor leerkrachten om een geschikt onderwerp te kiezen.
[collapsibles]
Bijbehorende webartikelen over dit onderwerp:
- Duurzame ontwikkeling in het basisonderwijs: hier vindt u meer informatie over de didactiek van Künzli en Bertschy
- Chocola is geen chocola: lessen over duurzame ontwikkeling: in dit artikel wordt één van de zes didactische principes van Künzli en Bertschy uitgebreid besproken: netwerkdenken
Wat is er belangrijk voor een opleider/docent?
In dit artikel wordt besproken wat duurzame ontwikkeling inhoudt en hoe je als leerkracht een geschikt onderwerp hierover kunt kiezen.
Wanneer is een leerkracht bezig met leren voor duurzame ontwikkeling?
Sinds een paar jaar wordt duurzame ontwikkeling in Nederland op allerlei vlakken gestimuleerd. Ook scholen doen mee. Voor het basisonderwijs is veel lesmateriaal ontwikkeld (zie op de websites van Duurzame PABO, CITO, SLO en Leren voor Duurzame Ontwikkeling). Dat is mooi, maar duurzame ontwikkeling lijkt een containerbegrip te worden. Als men de verschillende lessen doorneemt, valt op dat veel materiaal eigenlijk niet leert voor duurzame ontwikkeling. Samen met pedagogische en didactische onderzoekers uit andere landen waarschuwen we voor begripsvervaging en -verwarring. Voor leren voor duurzame ontwikkeling is het naar mijn mening van belang om het duidelijk te onderscheiden van andere educaties, met name ook van Natuur en Milieu Educatie. Wanneer is een leerkracht eigenlijk bezig met leren voor duurzame ontwikkeling?
[collapse title=’Duurzame Ontwikkeling en NME’]
Natuur en Milieu Educatie is naar mijn mening niet hetzelfde als Duurzame Ontwikkeling. Er zijn overeenkomsten, maar ook zijn er duidelijke verschillen. De overeenkomst zit in het feit dat natuur en milieu een rol spelen in Duurzame Ontwikkeling, en bij NME de focus gelegd wordt op natuur en milieuproblemen. De verschillen zijn dat de onderwerpkeus breder is en de analyse van vraagstukken is omvattender.
Natuur en Milieu Educatie richt zich op twee aspecten:
- Het leren over en waarderen van de natuur
- Het leren over milieuproblemen en deze verhelpen
Duurzame ontwikkeling is een veel breder concept. Leerlingen leren om vanuit een natuur en milieu perspectief te kijken naar een vraagstuk, maar moeten rekening houden met twee andere aspecten:
- Sociaal-culturele aspecten
- Economische aspecten
Ook in het bedenken van oplossingen of ontwikkelen van toekomstperspectieven moet rekening gehouden worden met deze drie aspecten. Binnen duurzame ontwikkeling kunnen milieu vraagstukken centraal staan als onderwerp, maar niet altijd.
[/collapse]
Om te weten wanneer een les duurzame ontwikkeling behandelt, is het noodzakelijk om het concept “duurzame ontwikkeling” te omschrijven. Op grond van de omschrijving kunnen we dan een aantal vragen definiëren die helpen als criteria bij de keuze van een onderwerp.
[collapse title=’Duurzame ontwikkeling: een ruim begrip’]
Het concept “duurzame ontwikkeling” zoals het nu wereldwijd wordt gebruikt, werd door de Brundtland Commissie ontwikkeld (WECD-World Commission on Environment and Development) en in een rapport “Our common future” (1987) beschreven. De Brundtland commissie beschrijft duurzame ontwikkeling als: “De ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder het vermogen van toekomstige generaties aan te tasten om in hun eigen behoeften te voorzien.“
Duurzaamheid wordt gezien als doel van de ontwikkeling van maatschappijen wereldwijd en duurzame ontwikkeling zou ertoe leiden duurzaamheid te bereiken. Anders gezegd: “Duurzaamheid wordt bereikt als iedere mens zijn behoefte en wensen naar een goed leven kan bevredigen en tegelijkertijd verzekerd is, dat voor de toekomstige generatie dit ook het geval zal zijn.”
Dynamisch concept
Interessant met duurzame ontwikkeling is de dynamische kant van het concept. Duurzaamheid is geen ideale staat die te bereiken is of vast kan staan, maar kan alleen worden nagestreefd. Duurzaamheid wordt door een voortdurende duurzame ontwikkeling gezocht. Het is een eindeloos dynamisch proces waarin mogelijke oplossingen nieuwe vragen oproepen of zelf nieuwe problemen veroorzaken. Daardoor moet over de bereikte stand altijd opnieuw worden onderhandeld.
Dimensies
Duurzame ontwikkeling erkent de verwevenheid tussen sociaal-culturele, economische en ecologische factoren (ook de drie P’s genoemd: People, Profit, Planet). De hoofddoelen per dimensie zijn als volgt:
- Bij de sociaal-culturele dimensie gaat het om het nastreven van rechtvaardigheid en gelijkheid
- Bij de economische dimensie gaat het om een goed leven en om de (basis)behoefte van alle mensen te vervullen
- Bij de ecologische dimensie gaat het erom zo om te gaan met de natuur en natuurlijke bronnen dat deze ook voor toekomstige generaties verzekerd zijn
Binnen deze dimensies spelen twee andere dimensies een rol: tijd en plaats.
- De tijdsdimensie erkent dat het handelen van mensen in het heden consequenties heeft voor later en dus voor toekomstige generaties
- De plaatsfactor erkent dat lokale beslissingen door de globalisering ook elders een invloed kunnen hebben
Kader voor vragenlijst
Dit concept zoals nu beschreven, biedt een redelijk goed kader om een vragenlijst te ontwikkelen zodat een leerkracht weet wanneer hij/zij bezig is met leren voor duurzame ontwikkeling. Nu weten we dat er tenminste rekening moet worden gehouden met:
- de drie dimensies: sociaal-cultureel, economisch en ecologisch
- het tijdsaspect
- de plaatsdimensie
Maar hoe en op welke wijze blijft de vraag.
[/collapse]
[collapse title=’Onderwerp kiezen, maar hoe?’]
Een vragenlijst biedt de mogelijkheid om de lessen die zijn ontwikkeld te kunnen toetsen (ben ik bezig met duurzame ontwikkeling door deze les te gebruiken?) of om te definiëren welk onderwerp zich eigent om lessen zelf te kunnen ontwikkelen. Onderstaande vragen zijn ontleent aan de brochure ‘Toekomst maken door leren voor duurzame ontwikkeling’.
Vraag gericht op de drie dimensies
- Biedt het onderwerp de mogelijkheid om een relatie te leggen tussen de drie dimensies (sociaal-cultureel, economisch en ecologisch) m.b.t. algemene maatschappelijke belangen? Biedt het onderwerp ook de mogelijkheid om tegenstrijdige of gezamenlijke belangen tussen verschillende personen te laten zien?
Vragen gericht op de tijdelijke en dynamische dimensie
- Biedt het onderwerp de mogelijkheid om de veranderbaarheid te laten zien van handelingsgebieden op grond van veranderbare behoefte?
- Biedt het onderwerp de mogelijkheid om verleden en hedendaagse uitwerkingen op de toekomstige generatie te thematiseren?
- Biedt het onderwerp speelruimte voor veranderingen van een handelingsveld of toekomstvoorstellingen?
Vraag gericht op de lokale en globale dimensie
- Biedt het onderwerp de mogelijkheid om een relatie te laten zien tussen lokale en globale aspecten en processen?
In de brochure ‘Toekomst maken door leren voor duurzame ontwikkeling’ worden deze verschillende criteria geïllustreerd door een lesvoorbeeld. Verder wordt in de brochure een didactiek van Leren voor Duurzame Ontwikkeling voorgesteld en verantwoord met lesvoorbeelden, handige tips en checklisten voor leerkrachten.
[/collapse]
Verwijzingen
- Website: Nederlandse brochure ‘Toekomst maken door leren voor duurzame ontwikkeling’
Bronnen
- Künzli,C. (2007). Zukunft mitgestalten. Bildung für eine nachhaltige Entwicklung- didaktisches Konzept und Umsetzung in der Grundschule. Hauptverlag Bern
- De Haan G. & Harenberg (1999a). Bildung für eine nachhaltige Entwicklung. Freie Universität Berlin, BLK, Bonn. Heft 72
- Di Giulio A. (2004). Die Idee der Nachhaltigkeit im Verständnis der Vereinte Nationen. Anspruch, Bedeutung und Schwierigkeiten. LIT Verlag, Münster
[/collapsibles]
