Workshop: Naar een leerlijn onderzoekende houding

Deze workshop tijdens de studieconferentie over vernieuwingen in het bèta-onderwijs stond stil bij de vorming van een ‘onderzoekende houding’ bij leerlingen, een onderwerp dat voor alle bètavakken van belang is.

Wat is er aan de orde gekomen?

Een leerlijn ‘onderzoekende houding’ is een alternatief voor de nadruk op onderzoeksvaardigheden, die soms al te makkelijk gelegd wordt. In de workshop zijn we ingegaan op het ontwikkelen van een leerlijn onderzoekende houding en de noodzaak van samenwerking tussen de bètavakken om zo’n leerlijn te realiseren.

We keken naar het begeleiden van leerlingonderzoek, de onderzoekende houding die docenten daarbij moeten hebben en de vereiste begeleidingsvaardigheden.

De inbreng van deelnemers is gevraagd rond de vraag hoe je als lerarenopleider kunt bijdragen aan de ontwikkeling van een onderzoekende houding, van begeleidingsvaardigheden van docenten in opleiding en aan de samenwerking tussen de bètasecties op een school op dit gebied. Hiertoe zijn er voorbeelden genomen uit onderstaande literatuur.

Literatuur

• Download: Aarsen, M., & T. van der Valk (2008). Naar een leerlijn onderzoekende houding.NVOX 33 (8) 354 – 356.
• Download: Valk, A.E. van der, & M.F.N. van Soest (2004). Onderzoek leren doen in de bètavakken. Elementen van een leerlijn in de onderbouw van twee scholen. Universiteit Utrecht, CD bèta/ISOR (isor rapport 04.04). (pp. 127)
• Valk, T. van der, & O. de Jong (2009). Steigers Science Teachers In Open-Inquiry Teaching. IJse Volume 31, Issue 6, pp 829 -. 850.

Powerpoint in Verslag

• Powerpoint Workshop Ton van der Valk: Naar een leerlijn onderzoekende houding

[collapsibles]

[collapse title=”Verslag Workshop Ton van der Valk: Naar een leerlijn onderzoekende…”]

Bij de start vroeg Ton de deelnemers zich aan elkaar voor te stellen en te vertellen wat hun eigen doel was bij het volgen van deze werkgroep. Hierna werd duidelijk dat in de werkgroep vooral ingegaan zou worden op het doen van open onderzoek door leerlingen in het voortgezet onderwijs. Ton legde uit wat voor hem ‘onderzoeken’ betekent: op een systematische manier nieuwe kennis maken (nieuw voor jezelf, voor je groep, voor de wereld). Belangrijk hierin is het systematische eraan. Onder kennis worden ook inzichten en methoden verstaan. Op de vraag uit de groep of ‘nieuw voor de wereld’ in het VO wel haalbaar is, werd duidelijk dat in de eerste leerjaren de nadruk op nieuw voor jezelf en de groep moet liggen, maar dat er wellicht in de laatste leerjaren iets meer mogelijk is.

Vervolgens werd de groep aan het werk gezet met de volgende vragen:

• Waarom moet een docent bètavakken kunnen onderzoeken?
• Waarom moeten leerlingen leren onderzoeken?
• Wat moeten ze precies kunnen?

In de plenaire inventarisatie van antwoorden stond de tweede vraag centraal. In beide werkgroepen werden diverse opmerkingen gemaakt:

• Leerlingen moeten kritisch met informatie om leren gaan
• Leerlingen moeten leren om doelgericht te werken
• Leerlingen moeten leren om vragen te stellen, want dat is de motor van leren en maakt hen minder afhankelijk van een docent
• Eigen onderzoek doen motiveert en leert geduld te hebben / stimuleert het doorzettingsvermogen
• Leren onderzoeken geeft ook een goed beeld van de aard van natuurwetenschappen

Ton gaf aan dat onderzoek doen, naast bovenstaande doelen, ook kan bijdragen aan specifieke doelen per schooltype:

• Wetenschappelijke kennis kunnen onderscheiden van andere soorten kennis (vmbo)
• Systematisch gebruik kunnen maken van wetenschappelijke kennis in beroep (havo)
• Ervaren hoe het is om onderzoeker te zijn, oriëntatie op het WO (vwo)

Discussie hierover in de groep leverde op dat vmbo leerlingen natuurlijk ook mogen ervaren hoe het is om onderzoeker te zijn, maar dat is niet het niveau/doel dat ze ook moeten halen. Verder werd in de discussie benadrukt dat het voor alle burgers belangrijk is om te leren informatie kritisch te beschouwen en dat onderwijs beter zou moeten aansluiten bij de aangeboren onderzoekende houding van kinderen.

Ook werd uitgebreid ingegaan op de vier componenten van een onderzoekende houding.

1. Willen weten
2. Kritische houding
3. Staan op schouders van voorgangers
4. Anderen in staat stellen jouw kennis te gebruiken

Deze componenten komen terug in de eerste aanzet van een leerlijn onderzoekende houding:

• Start in brugklas met nieuwsgierigheid
• Werk in stappen toe naar stellen en beantwoorden onderzoeksvraag
• Van ‘resultaat aan elkaar laten zien’ naar formeel rapporteren
• Geef verslagen/presentaties een functie (peer feedback)
• De klas als onderzoeksgemeenschap
• Combineer open en gesloten (niet in brugklas gesloten en later meer open, eerder andersom).

Hierna gaf Ton nog wat tips om een dergelijke leerlijn in school op te zetten:

• Probeer vooral niet de te leren praktische vaardigheden te verdelen over secties
• Overleg/vertel elkaar wat je aan onderzoeken doet en doe twee keer per jaar samen een onderzoeksproject
• Laat open onderzoek begeleiden door docenten met onderzoekende houding
• Los de spanning tussen structuur bieden en ruimte geven op door scaffolding (algemene structuur, toespitsen van onderzoek, go/ no go, formulier voor peer review) en onderwijs docenten in hoe scaffolds te gebruiken

Aan het eind van de werkgroep werd een formulier uitgedeeld dat te gebruiken is door studenten in de lerarenopleiding. Studenten bedenken dan zelf twee opdrachten waarmee, vakoverstijgend, een onderzoekende houding bij leerlingen ontwikkeld wordt. In de tweede werkgroep hebben de deelnemers ook zelf met dit formulier gewerkt.

[/collapse]

[/collapsibles]