Basisvaardigheden, het dossier

In dit dossier van ELWIeR en Ecent over basisvaardigheden e.d. houden we voor de lerarenopleidingen STEM (pabo, 2e graads, 1e graads) de stand bij wat ‘we’ (onderwijs, maar zeker ook de politiek) willen met basisvaardigheden. | definitie | diversen | basisteam | taal (tvo) | rekenen (rbvo) | digitale geletterdheid | (bèta) burgerschap |

[collapsibles]

[collapse title=”2023″]

• Subsidieregelingen basisvaardigheden (OCW, maart 2023)
• Masterplan basisvaardigheden, tussenstand/voornemens (OCW, voorjaar 2023)

[/collapse]
[collapse title=”Ontwikkelingen 2022″]
Basisvaardigheden – rekenen – primair onderwijs, voortgezet onderwijs, mbo, ve

[/collapse]
[collapse title=”Aanloop 2021 en eerder”]

Inventarisaties w.b. rekenvaardigheid

Vanuit de overheid (Parlement en Wetenschap) wordt af en toe de vraag gesteld om een overzicht te geven van ‘wat er bekend is over rekenvaardigheid’.

• Inventarisatie juni 2022 (in aanvulling op september 2021)
• Inventarisatie september 2021

Algemeen

Veel verwarring komt vaak voort uit wat we nu eigenlijk verstaan onder basisvaardigheden. En dit wordt nog versterkt als we over meerdere onderwijssectoren, leeftijden en vakken gaan bedenken wat we met basisvaardigheden bedoelen en willen.

Zo slaat de ‘verwarring’ ook weer enigszins toe als we kijken naar het rapport ‘De staat van het onderwijs 2022’ (onderwijsinspectie). De boodschap van het rapport is helder. Het basisniveau van kinderen op het gebied van taal en rekenen moet omhoog, en wel binnen twee jaar. Over de andere wettelijk verplichte vakken, zoals Engels, oriëntatie op de wereld en jezelf en kunstzinnige oriëntatie ging het eigenlijk niet. Lees in dit kader de hartekreet van Daan Bleichrodt (IVN). In dergelijke ‘golfbewegingen’ drukt het ene accent het andere er uit.

‘Back to basics’, een altijd aanwezige beweging

In de engelstalige wiki wordt eenvoudig uitgelegd dat ’terugkeren naar vroeger’ er altijd zal zijn: “The primary purpose of traditional education is to continue passing on those skills, facts, and standards of moral and social conduct that adults consider to be necessary for the next generation’s material advancement.”

Vrij vertaald: Het hoofddoel van traditioneel onderwijs is het blijven doorgeven van die vaardigheden, feiten en normen van moreel en sociaal gedrag die volwassenen noodzakelijk achten voor de materiële vooruitgang van de volgende generatie. Zodra er in het onderwijs iets wordt nagestreefd dat afwijkt van wat ouders geleerd hebben zal er onmiddellijk een vraagteken gesteld worden bij deze afwijkende ontwikkeling.

Op zich is dit een gezonde eerste stap: je afvragen of een vernieuwing of verandering verstandig is. En in het Nederlandse onderwijs mag er best een rem gezet worden op ’te snelle veranderingen’. Nederland lijkt soms sneller te willen veranderen (zonder al te veel ‘idee’) ten opzichte van andere Europese landen.

Het is echter de vraag of onderwijs van ‘weleer’ altijd de betere oplossing is. Net zo min als dat ‘nieuw onderwijs’ direct een bewezen verbetering laat zien geldt dit ook voor het traditionele onderwijs. Ook daar werken we vaak op basis van wat we gewend zijn en hoe het onderwijs georganiseerd is.

Masterplan overheid 2022-2026 e.v.

Op 12 mei 2022 lezen we in de masterplan-kamerbrief: “OCW komt met een masterplan voor de basisvaardigheden taal, rekenen/wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid.” Opvallend is dat het daar gaat over ‘de basisvaardigheden’. Dit zou kunnen betekenen dat we de definitie scherp hebben… Als we dan vervolgens lezen dat het masterplan zich richt op vve, po, vo (en vso) en het mbo, dan voel je al aankomen dat ‘verwarring’ zal toeslaan. In de brief worden vijf pijlers genoemd:

1. Extra tijd en ruimte voor kwalitatief goede leraren
2. Effectieve leer- en ontwikkelmiddelen
3. Aansluiting school en omgeving (incl. extra aandacht voor lezen en boeken op school).
4. Basisblik, door monitoring en onderzoek, inclusief scherper toezicht
5. Duidelijke opdracht aan het funderend onderwijs

Van coalitieakkoord naar masterplan (voortraject): De uitdagingen voor de komende periode (2022-2023)

Hieronder gaan we nog iets verder in op recente ‘invloeden’ op het denken over basisvaardigheden (o.a. NPO en nieuw kabinet). Diverse experts (vanuit vakdidactiek wiskunde/rekenen) maken zich wat zorgen over wat er staat te gebeuren met maatregelen die ‘van bovenaf’ opgelegd gaan worden. Dit zijn experts vanuit onderzoek (onderzoeksgroepen bij hbo en wo instellingen), vanuit lerarenopleidingen, en vanuit docent-verenigingen.

Het is belangrijk dat we elkaar goed informeren, en proberen goed samen te werken.

Coalitieakkoord en de komst van een masterplan

Citaat uit het coalitieakkoord: “Er komt een ‘masterplan’ zodat ieder kind leert lezen, schrijven en rekenen en we gebruiken hiervoor effectief bewezen lesmethodes, zoals ingezet bij het Nationaal Programma Onderwijs. We willen zichtbare verbeteringen op het gebied van de onderwijskwaliteit in het algemeen en de basisvaardigheden in het bijzonder.”

Hier willen we graag meegeven dat iedereen binnen STEM goed meedenkt wat ‘basisvaardigheden’ nu eigenlijk zijn. Pas als we van elkaar goed begrijpen wat we er onder verstaan en wat we er mee willen kunnen we komen tot een vruchtbare discussie voor de opleiding en het onderwijs.

Bron Coalitieakkoord: kabinetsformatie2021.nl

We willen graag ‘research-informed’ werken, ook in het kader van basisvaardigheden

Intussen (anno 2022) zijn we misschien iets realistischer aan het worden hoe de verantwoording bij ‘vernieuwing van het onderwijs’ er uit moet zien. Er was een tijd lang de vraag dat alles ‘evidence-based’ zou moeten zijn: “er is ooit een keer een onderzoek gedaan naar hoe het moet, en daar kan (of moet) het onderwijs op afgestemd zijn”. Inmiddels zijn we daar ook weer enigszins van afgestapt, omdat we weten dat deze “in beton gegoten kennis” vaak niet goed toepasbaar is in specifieke situaties.

Hier hoort ook een kritische opmerking richting de betrokken professionals: de leerkrachten en docenten uit po, vo en mbo. Het ‘blind volgen’ van uitkomsten van onderzoek, en daarbij niet kritisch blijven over wat werkt en wat niet in de eigen onderwijssetting is in onze ogen niet professioneel, en kan de kwaliteit van onderwijs sterk in gevaar brengen.
In Nederland hebben wij behoefte die ‘evidence-informed’ in staat zijn om vervolgens eigen keuzes te maken. Wij hopen dat hier ruimte voor blijft, ongeacht welk kabinet of welk masterplan basisvaardigheden.

Basisvaardigheden en burgerschap

Misschien nog in aansluiting op de opmerking over het coalitieakkoord een ander citaat: “Burgerschap wordt een integraal onderdeel van het onderwijs en wordt gegeven door daartoe bevoegde docenten.”

Wij durven hier het commentaar te geven dat een belangrijke taak op het gebied van (bèta)burgerschap gewoon ligt bij de leerkracht basisonderwijs en bij diverse (vak)docenten in het vo. We zijn juist met de STEM lerarenopleidingen op de goede weg om deze verantwoordelijkheid ook binnen de eigen vakgebieden vorm te geven. We gaan hierin 2022 mee verder.

Meer over basisvaardigheden

Naar aanleiding van het coalitie-akkoord 2021.

Vooral in het onderzoek wat betreft de didactiek van wiskunde/rekenen zien we een rijke traditie hoe om te gaan met het aanbrengen/aanleren van basisvaardigheden, maar ook in de andere STEM-vakken (natuurkunde, scheikunde, etc.) zien we dit terug. Het is evident dat er ‘geoefend’ moet worden om de stof eigen te maken. Het is ook de discussie over wat in het basisonderwijs al aangeleerd worden en wat in het voortgezet onderwijs wordt toegevoegd.
Het is van belang om steeds goed af te wegen wat er dan geoefend moet worden (wat behoort tot de basis) en hoe er geoefend wordt.

Het vraagstuk van de basisvaardigheden vraagt een zorgvuldig gebruik over wat er uit onderzoek al bekend is en hoe het onderwijs zo effectief mogelijk kan worden ingericht, en ook wat de veranderingen in maatschappij en beroep vragen van de burger en beroepsuitoefenaar. Dit laatste kan weer invloed hebben op wat er in het onderwijs aandacht krijgt.

September 2021

We maakten een oproep tot ‘verheldering’ over STEM onderwijs (en dan vooral de onderwerpen ‘IBL’/onderzoekend en ontwerpend leren en ‘kritisch wiskundig denken’) richting OCW/NPO-menukaart en wat er voor scholen te kiezen valt en waar dan in geinvesteerd moet worden. De initiatiefnemers : Hanno van Keulen (Windesheim), Marieke Krakers (TechYourFuture), Chris van Bokkum/Sebastiaan Smit (PTvT), Ria Sluiter (Technasium), Jan Jaap Wietsma (NVON), Hein van den Bemt (wentindeklas), Anika Embrechts (SPRONG-stem), Vincent Jonker (Ecent/ELWIeR).

Aanleiding

Binnen het Natio­naal Program­ma Onder­wijs biedt de overheid een menu­kaart aan van “inter­venties die in interna­tionaal onder­zoek effec­tief zijn geble­ken”. Met die menukaart kunnen scholen/besturen zelf op zoek hoe zij met de ‘schade’ van de coronatijd willen omgaan (herstellen, achterstand inhalen, e.d.), en geld is in principe geen punt van discussie.

Wij plaatsten twee kritische opmerkingen bij deze menukaart-aanpak:

Daarom wijzen we docenten/schoolbesturen/geinteresseerden graag op een ‘gewone route’, nl. verder gaan met onderzoek en innovatie zoals je dat al aan het vormgeven was in je eigen school.

Gewoon verder gaan met onderzoek en innovatie in dit gebied

Los van het format van de NPO-menukaart willen we docenten en onderzoekers aansporen gewoon door te gaan met ‘business as usual’. Het heeft zin juist nu het W&T/O&O onderwijs niet te veronachtzamen en laten zien dat het voldoet aan een behoefte bij de scholen en een goed hulpmiddel bij het behalen van delen van enkele (kern)doelen.

We noemen twee mogelijke ideeën

Instellingen september 2021

[/collapse]

[collapse title=”Verwijzingen”]

[/collapse]
[/collapsibles]